U kontekstu brzo pogoršavajuće krize medijskih sloboda u regionu, naročito u Srbiji, koalicija međunarodnih organizacija za slobodu medija, novinarstvo i slobodu izražavanja poziva predsjednicu Evropske komisije Ursulu von der Leyen da tokom svoje posjete Zapadnom Balkanu (13–16. oktobra) sa nadležnim vlastima razgovara o prijetnjama novinarima i pluralizmu medija.

Od oktobra prošle godine, naše organizacije bilježe izuzetno snažne pritiske na medijske slobode širom regiona. Naglo gašenje Al Jazeere Balkans, pojačani politički pritisci na kanale N1 i Nova TV, te pokretanje kanala RT Balkan, propagandnog ogranka Kremlja, predstavljaju egzistencijalnu prijetnju nezavisnom i pouzdanom novinarstvu u regionu.

Dodatno, ponovno kriminalizovanje klevete i usvajanje zakona o „stranim agentima“ u Republici Srpskoj, kao i sveobuhvatno smanjenje finansiranja nezavisnih medija, stvaraju sumornu sliku medijskog pejzaža — onu u kojoj nezavisne i male redakcije možda neće moći da opstanu.

Pritisci na javne servise, privatne medije i medijske regulatore u Albaniji i na Kosovu, zajedno s pokušajima političara da ograniče pristup novinara institucijama, dodatno naglašavaju ozbiljne prijetnje pravu novinara da informišu i pravu građana da budu informisani.

Platforma Mapping Media Freedom (MapMF) registrovala je 381 incident koji je uticao na 617 novinara i medijskih radnika u šest zemalja Zapadnog Balkana, od čega 222 slučaja u Srbiji. Nivo nasilja nad novinarima u Srbiji jedinstven je u poređenju sa svim državama članicama i kandidatkinjama za EU.
Reporteri bez granica (RSF) su dokumentovali 34 fizička napada u manje od dva ljetna mjeseca, počinjena od strane političkih aktivista i pripadnika policije. Do danas, broj fizičkih napada u 2025. godini iznosi 76 slučajeva, što je rekordan broj prema evidenciji Nezavisnog udruženja novinara Srbije (NUNS) od 2008. godine.
Komitet za zaštitu novinara (CPJ) dokumentovao je da su, kako je vlada pooštravala odnos prema protestima, srpski novinari sve češće bili meta policije, naročito prilikom izvještavanja o policijskom nasilju.

Prema podacima Media Freedom Rapid Response (MFRR), od 1. novembra 2024. godine u Srbiji je zabilježeno 315 fizičkih, verbalnih i drugih napada na novinare, medije i novinarska udruženja. Ovi napadi potaknuti su čestim neosnovanim optužbama protiv medija, koje među ostalima dolaze i od samog predsjednika Srbije Aleksandra Vučića. Samo u septembru 2025. godine, Fondacija „Slavko Ćuruvija“ evidentirala je 141 slučaj verbalnih napada na novinare i medije od strane visokih državnih zvaničnika i članova parlamentarne većine.

Od početka antikorupcijskih protesta, naše organizacije više puta su upozoravale na ove probleme i pozivale Evropsku komisiju da pošalje jasan signal Beogradu o posljedicama koje napadi na medije, podrška ruskoj propagandi i sistemski propusti u zaštiti novinara mogu imati po proces proširenja EU i raspodjelu sredstava iz evropskih fondova.
MFRR misija u Beogradu u aprilu 2025. godine otvoreno je upozorila na krizu medijskih sloboda i izdala hitne preporuke srbijanskim vlastima i Evropskoj komisiji.

Od tada se situacija dodatno pogoršala. U junu je proces izbora novih članova Regulatornog tijela za elektronske medije (REM) ponovo sproveden na netransparentan i diskriminatoran način, što je, prema međunarodnim organizacijama, ismijavanje reformi koje zahtijeva EU.
U posljednjim sedmicama, mediji N1 i Nova TV suočili su se s ozbiljnim prijetnjama nezavisnosti, što je izazvalo nove zabrinutosti zbog političkog uplitanja u njihovo izvještavanje o protestima. Pored toga, novinari i redakcije suočavaju se s finansijskim poteškoćama, a neki mediji su na ivici bankrota.

Neuspjeh da se efektivno suprotstavi vlastima u Srbiji predstavlja opasan presedan za ostale zemlje kandidatinje, posebno u regionu. Mediji i njihova publika moraju znati da će proces proširenja EU zaista doprinijeti sigurnijem okruženju za novinare i osigurati javnosti pravo na tačne informacije, pri čemu Srbija ostaje najdrastičniji primjer.
Sloboda medija ostaje ključni preduslov za izgradnju zdravih demokratija i promovisanje evropskih vrijednosti na Zapadnom Balkanu.

Stoga, potpisane organizacije pozivaju predsjednicu von der Leyen da jasno zatraži od vlasti, naročito od predsjednika Srbije Aleksandra Vučića, konkretne korake u zaštiti medijskih sloboda i sigurnosti novinara. Instrumenti dostupni Evropskoj komisiji, uključujući suspendovanje sredstava EU, treba da budu korišteni kako bi se poslala nedvosmislena poruka o posvećenosti Evropske unije nezavisnom novinarstvu i slobodi medija u regionu.

Potpisnici:

• Free Press Unlimited (FPU)
• Evropska federacija novinara (EFJ)
• Evropski centar za slobodu štampe i medija (ECPMF)
• Osservatorio Balcani Caucaso Transeuropa (OBCT)
• Reporteri bez granica (RSF)
• ARTICLE 19 Europe
• Index on Censorship
• Međunarodni institut za štampu (IPI)
• Komitet za zaštitu novinara (CPJ)

Izvror: EFJ

Fotografija: European Commission President Ursula von der Leyen arrives for a meeting with Serbia’s President at the EU headquarters in Brussels, on March 25, 2025. JOHN THYS / AFP